امام حسن بن علی عسكری (ع) یازدهمین امام شیعیان است. بنا به روایت مورخان، آن حضرت در هشتم ربیع الثانی سال 232 چشم به جهان گشود و مدت 28 سال زندگی كرد. و مورد اتفاق مورخان است كه رحلت امام عسكری - علیه السلام - در هشتم ربیع الاول از سال 260 اتفاق افتاده است؛ از آنجا كه رحلت امام هادی - علیه السلام - در سال 254 رخ داده، طبعا دوران امامت حضرت عسكری - علیه السلام - طبق روایت شیخ مفید، شش سال بوده است.
درباره نام مادر آن حضرت كه «امّ ولد» بوده، گزارش‌های مختلفی وجود دارد. در برخی از مصادر، نام آن بانو، «حدیث» یا «حدیثه» آمده و برخی دیگر نامش را «سوسن» و «عسفان» یاد كرده اند.
القاب خود آن بزرگوار را «الصّامت»، «الهادی»، «الرفیق»، «الزّكی» و «النّقی» ذكر كرده اند؛ برخی از مورخان لقب «الخالص» را هم بر القاب آن حضرت افزوده اند. «ابن الرضا» عنوانی است كه امام عسكری (ع) بدان شهرت یافته است.
گفتنی است كه عسكر عنوان نامشهوری برای سامرا بوده است. نقش انگشتری امام عسگری - علیه السلام - به دو صورت «سبحان من له مقالید السموات والارض» و «ان الله شهید» ذكر شده است.
احمد بن عبیدالله بن خاقان مشخصات ظاهری آن بزرگوار را چنین وصف كرده است: داری چشمانی سیاه، قامتی نیكو، صورتی زیبا و بدنی موزون.
شهادت امام عسكری(ع)
رحلت و شهادت امام عسكری - علیه السّلام - در هشتم ربیع الاول سال 260 بوده است. در این باره كه آیا امام به مرگ طبیعی بدرود حیات گفته و یا به شهادت رسیده است، كماكان اختلاف نظر وجود دارد؛ گرچه بنا به نقل طبرسی، برخی از علمای شیعه با استناد به این سخن امام صادق - علیه السّلام - كه فرمود: «ما منّا الّا مَسموم أو مَقتول»؛ حتی درباره امامانی كه روایتی درباره شهادتشان در دست نیست، بر این باورند كه خلفای جور، آنان را به شهادت رسانده اند.
البته روایتی درباره شهادت امام عسكری (ع) در یكی از منابع تاریخی قرن ششم وجود دارد. از این روی شهادت آن حضرت امری كاملاً محتمل است. سوابق بازداشت و خطری كه همواره از طرف دستگاه حاكم متوجه جان حضرتش بود و این كه حضرت یك شخصیت مخالف سیاسی به حساب می آمد و نیز رحلت آن حضرت در سنین جوانی، همگی می تواند مؤید شهادت باشد.
از آنجا كه امام یك چهره كاملاً شناخته شده در سامرا بود، هنگام رحلتش هاله ای از غم و بهت زدگی فضای سامرا را فرا می گرفت. احمد بن عبیدالله در روایتی كه قسمتی از آن پیش از این ارائه شد، این صحنه را چنین وصف كرده: «وقتی امام عسكری - علیه السّلام - رحلت كرد، صدای شیون و فریاد همه جا را فرا گرفت. مردم فریاد می زدند: ابن الرضا رحلت كرد. آنگاه برای تدفین آماده شدند، بازار به حال تعطیل درآمد. پدر من (وزیر معتمد عباسی)، بنی هاشم، شخصیتهای نظامی و قضایی و منشیان و مردم به سوی جنازه هجوم آوردند، آن روز در سامرا قیامتی برپا بود»
با حضور امام عسکری (ع) و پدرش (به مدت حداقل17 سال) در سامرا، نه تنها مردم جذب آنان شده بودند، بلكه بسیاری از شیعیان نیز بدین شهر هجوم آورده بودند. در چنین وضعیتی، طبیعی بود كه هنگام رحلت آن حضرت، سامرا یكپارچه در ماتم فرو رود و در سوگ از دست دادن فرزند رسول خدا (ص) بی‌تابی كند و عزا بگیرد.
